Stanowisko Konwentu Marszałków Województw RP z dnia 26 listopada br w sprawie podjęcia działań na rzecz udziału Polski w Europejskiej Polityce Transportowej w zakresie żeglugi śródlądowej oraz ujęcia kluczowych odcinków polskich dróg wodnych w transeuropejskiej sieci transportowej TEN-T i uwzględnienie ich w znacznie szerszym zakresie w strategii rozwoju transportu dla Polski
Konwent Marszałków Województw RP w nawiązaniu do projektu rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie unijnych wytycznych dotyczących rozwoju transeuropejskiej sieci transportowej (2011/0294 COD), przedstawiających wytyczne w zakresie infrastruktury transportowej śródlądowych dróg wodnych stwierdza, że brak skonkretyzowanego „planu naprawczego” dla polskich śródlądowych dróg wodnych uniemożliwia województwom korzystanie z funduszy unijnych przeznaczonych na modernizację i rozbudowę połączeń o zasadniczym znaczeniu dla sieci transportowej Polski i Europy. Niemożność posiłkowania się dotacjami unijnymi przyczyni się do zwiększenia stopnia degradacji stanu technicznego śródlądowych dróg wodnych, podrażając i spowalniając proces ich rewitalizacji, wpływając w ten sposób na zwiększenie obciążeń zewnętrznych powodowanych przez transport (środowiskowych, ekonomicznych, bezpieczeństwa i związanych z kongestią), a w konsekwencji realizacją przez Polskę kierunków rozwoju Europejskiej Polityki Transportowej, przede wszystkim w zakresie jego komodalności.
Konwent Marszałków Województw RP zwraca się do Rządu Polskiego z prośbą o przygotowanie koncepcji rewitalizacji ważnych śródlądowych szlaków wodnych ujętych w Konwencji AGN i z nimi powiązanych, ze szczególnym uwzględnieniem Odrzańskiej Drogi Wodnej (E-30) wraz z Kanałem Śląskim, Wisły na odcinku od Gdańska do Warszawy (E-40), Górnej Wisły i na drodze wodnej Wisła – Odra (E-70) oraz przedłożenie go Komisji Europejskiej i Parlamentowi Europejskiemu w celu zweryfikowania możliwości korzystania przez Polskę ze środków unijnych przeznaczonych na podnoszenie sprawności i efektywności transportu wodnymi drogami śródlądowymi.
W niniejszym stanowisku Marszałkowie Województw RP pragną podkreślić znaczącą transportową rolę, jaką mają nasze porty morskie wraz z Odrzańską Drogą Wodną, drogami wodnymi Wisły oraz łączącymi obydwie nasze rzeki Kanałem Śląskim i drogą E-70, stanowiąc o zintegrowaniu i spójności sieci międzynarodowych wodnych szlaków transportowych, a w szczególności tych, które łączą zachodnią Europę z centralną, południową i wschodnią jej częścią.
UZASADNIENIE
W celu koordynacji działań zmierzających do stworzenia europejskiej sieci dróg wodnych w 1996 r. w Genewie powołany został Stały Komitet Transportu Lądowego Europejskiej Komisji Gospodarczej ONZ, który przyjął umowę pod nazwą European Agreement on Main Inland Waterways of International Importance (zwaną w skrócie AGN), którą podpisało lub ratyfikowało większość państw europejskich, w tym kraje sąsiadujące z Polską. Umowa określa sieć i parametry żeglownych rzek i kanałów europejskiego znaczenia, wskazano w niej również na brakujące w sieci europejskiej drogi wodne oraz pożądaną rozbudowę szlaków wodnych, które mogą mieć europejskie znaczenie transportowe.
Dla Polski wyodrębniono trzy trasy dróg wodnych oraz kilka portów śródlądowych, które docelowo mają stanowić elementy jednolitej sieci europejskich dróg wodnych o znaczeniu międzynarodowym. Są to: Odrzańska Droga Wodna wraz z planowanym kanałem Odra – Dunaj (E-30), droga wodna E-40 (Gdańsk – Wisła – Bug – Dniepr – Morze Czarne) oraz E-70 (Odra – Wisła – Nogat – Zalew Wiślany). Przystąpienie Polski do tego porozumienia oznaczałoby pozytywne zobowiązanie się do rozwoju ekologicznego transportu oraz wolę realizacji sugerowanych inwestycji (warto przy tej okazji nadmienić, że budowa śluzy to koszt porównywalny z budową zaledwie ok. 10 km autostrady, przy czym urządzenia hydrotechniczne służą nie tylko transportowi, ale również energetyce i ochronie przeciwpowodziowej). Niemal wszystkie kraje europejskie, włącznie z uboższą od nas Ukrainą, podpisały konwencję uznając ją za przyszłościową i docelowo opłacalną.
Zdaniem wielu polskich ekspertów, władze w Brukseli nie wymagają, abyśmy natychmiast dostosowali parametry swoich dróg wodnych do oficjalnych wskazań, chodzi natomiast o zapewnienie, że docelowo zamierzamy to osiągnąć. Deklaracja taka jest istotna również dla naszych sąsiadów: Czechów, Słowaków, Białorusinów i Ukraińców – żywotnie zainteresowanych włączeniem swoich dróg wodnych do sieci europejskiej. Niewpisanie polskich dróg wodnych do sieci TEN-T, blokuje w znacznym stopniu możliwość integracji i rozwoju śródlądowej wodnej sieci transportowej w Europie.
Polska będąc krajem członkowskim Unii Europejskiej powinna w pełni utożsamiać się z ideą i strategią realizacji zasad zrównoważonego rozwoju. W polityce zrównoważonego transportu UE od dłuższego czasu najsilniejszy akcent kładzie na zwiększenie konkurencyjności poprzez obniżenie jego kosztów i ograniczenie negatywnego oddziaływania na środowisko. Wdrażane są regulacje wymuszające redukcję emisji spalin i hałasu oraz tworzone są ekonomiczne instrumenty oddziaływania na sprawców zanieczyszczeń. Nowe elementy, które są coraz bardziej eksponowane, odnoszą się do rozwoju pro-ekologicznych technologii i pro-ekologicznej infrastruktury transportowej.
Nowe podejście do rozwijania sieci TEN-T odeszło od promowania „projektów priorytetowych” na rzecz zwiększania efektywności całych „sieci priorytetowych”, które powinny wyróżniać się pełną interoperacyjnością oraz dążyć do osiągnięcia ustalonych poziomów przepustowości we wszystkich komponentach infrastruktury wchodzących w jej skład. W obrębie sieci rozwijane są „zielone korytarze”, dodatkowo wzmacniające ich wymiar ekologiczny i innowacyjny. Ważnym elementem tych działań jest równoważenie form transportu, m.in. poprzez przyspieszanie rozwoju transportuśródlądowego i stosowanie rozwiązań komodalnych. Podczas gdy w Europejskiej Polityce Transportowej wzrasta znaczenie transportu ekologicznego, w tym wodnego śródlądowego, Polska stoi z boku tego nurtu, koncentrując się na rozwoju dróg kołowych i kolejowych. Potwierdzają to kolejne przyjmowane strategie rozwoju transportu w naszym kraju, gdzie żegludze śródlądowej poświęca się niewiele uwagi. Utrzymująca się od kilku lat wartość wodnego transportu śródlądowego na poziomie 0,3% całego transportu w Polsce pokazuje jego bardzo zły stan i jest świadectwem ogromnych zaniedbań w tym obszarze. Jeżeli nie ulegnie to zmianie w najbliższym czasie brak efektywnego kosztowo i przyjaznego środowisku środka transportu będzie znaczącym elementem ograniczającym rozwój Polski.
Aktualnie polska sieć dróg wodnych nie tworzy jednolitego systemu transportowego, a jedynie zbiór odrębnych i różnych jakościowo szlaków żeglugowych. Śródlądowych dróg wodnych o znaczeniu międzynarodowym, tj. odpowiadającym parametrom klasy IV i wyższej, jest zaledwie 5,5% w stosunku do ich całkowitej długości (ok.3600 km.). To efekt kilkudziesięcioletnich zaniedbań, ale też obecnej polityki, odsuwającej rewitalizację żeglugi na nieokreślony czas.
Rozwój infrastruktury wodnej śródlądowej w Polsce we wszystkich dotychczasowych programach i strategiach traktowany był marginalnie. W kończącym się okresie programowania 2007 – 2013 inwestycje przewidziane do realizacji w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko, w powiązaniu z realizowanymi ze środków krajowych projektami na górnej i środkowej Odrze mają zapewnić możliwość prowadzenia żeglugi na całej długości tej rzeki. W dalszym ciągu jednak Odrzańska Droga Wodna E-30 będzie miała parametry klasy III, czyli nie uzyska znaczenia międzynarodowego. Sytuacja dróg wodnych E-40 i E-70, pomimo bardzo dużego potencjału transportowego, gospodarczego i turystycznego od strony infrastruktury hydrotechnicznej pozostawia jeszcze więcej do życzenia. Właściwym zatem wydaje się opracowanie całościowego programu rozwoju nowoczesnej gospodarki wodnej XXI wieku dla regionów leżących nad naszymi głównymi rzekami z uwzględnieniem zasad zrównoważonego rozwoju (środowiskowego, gospodarczego i społecznego). Jest to niezwykle ważny projekt cywilizacyjny, który ma ogromne znaczenie dla całego naszego kraju.
Przyjazny środowisku, bezpieczny, konkurencyjny kosztowo, sprzyjający rozwojowi i nowym inwestycjom wodny transport śródlądowy, zintegrowany z transportem kolejowym i drogowym, może być kluczem do naszego wspólnego sukcesu.Reasumując: polskie drogi wodne mają strategiczne znaczenie dla rozwoju społeczno-gospodarczego nie tylko Polski, ale i Europy. Odbudowanie na nich funkcji transportowych stworzy dogodne połączenie międzynarodowe państw skandynawskich z państwami basenu Morza Śródziemnego i Czarnego oraz Zachodniej Europy z portami Federacji Rosyjskiej, Białorusi i Ukrainy przyczyniając się do istotnej zmiany kierunków potoków ruchu tranzytowego, eliminując go z obszarów zurbanizowanych i minimalizując negatywny wpływ transportu na środowisko. Jednocześnie włączy niemal wszystkie regiony Polski w obszar rozwoju powodowany uruchomieniem transportu przez polskie drogi wodne.
Apelujemy o podjęcie działań, które stworzą szansę na powrót polskich dróg wodnych na mapy transportowe Europy. Wśród tych działań za najważniejsze uznajemy określenie nowej polityki dla dróg wodnych w Polsce, która będzie elementem nowego projektu rozwoju cywilizacyjnego naszego kraju z wykorzystaniem potencjału środowiskowego, społecznego i gospodarczego naszych rzek. Takie całościowe podejście umożliwi realizację przez Polskę Europejskiej Polityki Transportowej z wykorzystaniem wszystkich programów oraz instrumentów finansowych ją wspierających. Wdrożenie strategii rozwoju transportu, uzupełnione o tani i przyjazny środowisku wodny transport śródlądowy, będzie skutecznie wspierać rozwój oraz zwiększać konkurencyjność Polski w XXI wieku.
Przewodnicząca
Konwentu Marszałków Województw RP
Elżbieta Polak
„Aby kraj mógł żyć, trzeba, aby żyły prawa.” Adam Mickiewicza
